ANNA SOLIDRNOŚĆ (fragmenty) - Sławomir Cenckiewicz, 2010

Pamięci Anny Walentynowicz

Spis treści

Życie jak portret zbiorowy — Od Autora .......................................................... 17

1. Zabrakło czułych objęć matki
Z Równego do Gdańska (1929–1950)
Święto Matki Boskiej Zielnej — Rozstrzelana Rzeczpospolita — Sierota —
Niewolnica Anna Lubczyk — Tułaczka wojenna — Spotkanie z Gdańskiem
— Fabryka margaryny — Sen o stoczni ................................................................ 33

2. Coś szwankuje i jest złe

Obrończyni ludzi prostej roboty (1951–1977)
Spawaczka — „Hanka Proletariuszka” — Kierunek Berlin — W Lidze
Kobiet — Trauma zdrady — List do Bieruta — „W Boga wierzę” — Kazimierz,
który wszystko potrafi ł — Operator urządzeń dźwigowych — Pod
„Reichstagiem” — Krzyż z solidnego żelaza — Dojrzewający bunt .................... 41

3. Nazywam się Anna Walentynowicz
W Wolnych Związkach Zawodowych Wybrzeża (1978–1980)
Składka na WZZ — Kryptonim „Suwnicowa” — Żałobna parafi na —
„Oni się ciebie boją” — „Osoba zjawiskowa” — Na zsyłce w „Techmorze”
— Publicystka i kolporterka — Natychmiastowe zwolnienie — „Iskra
uruchamiająca detonator” .................................................................................... 69

4. Byłam kroplą, która przepełniła kielich goryczy
Matka „Solidarności” (14–31 sierpnia 1980 r.)
„Ogłaszamy strajk solidarnościowy” — Drobna kobieta w okularach —
Klęska wicepremiera Pyki — „Siła jej krzyku, natężenie emocji” — Leśniak
zdemaskowany — O wolne związki i wolność dla uwięzionych —
Ostatni gasi światło ............................................................................................. 109

5. Gospodarował u mnie Jacek Kuroń
Trudne narodziny „Solidarności” (1–17 września 1980 r.)
Etatowa ikona — Plan Kuronia — „Sierżant w okopach” — Kwatera przy
Grunwaldzkiej — Wojna z Mazowieckim — Nocne przesilenie — „Niezwykle
trudna sytuacja Wałęsy” — Związek Wybrzeża, federacja rad robotniczych
czy „Solidarność”? — Narodziny ruchu ................................................... 165

6. „Solidarność” nie może się cofnąć
Kłopotliwa ikona (1980–1981)
Skarbnik — Żywa legenda — Pomysłowy płk Kuca — Erozja środowiska
WZZ — „Ubecy to nasz wróg numer jeden” — „Żadnego milicjanta na
tablicy!” — W ramionach Jana Pawła II — „Chciał się jej pozbyć” —
Truciciele z bezpieki — W stoczniowych okopach — Bydgoski Fordon .............. 211

7. Zrozumiałam, że nie ma innej drogi
Czas prześladowań i heroizmu (1982–1984)
Internat w Gołdapi — „Mieszko” i „Bolek” — Miesiąc wolności — Medycyna
w służbie bezpieki — Proces grudziądzki — Kryptonim „Emerytka” — Więzienie
za pamięć o „Wujku” — Doświadczenie choroby — Testament księdza Jerzego
— Dwuznaczne TKK — „Gwiazdozbiór” i „Solidarność Walcząca” ........................... 295

8. Nie wolno nam teraz sprzymierzać się z wrogiem
Walka w obronie ideałów (1985–1990)
Protest w Bieżanowie — „Wylądujesz w zalewie jak Popiełuszko” — Po
stronie Grupy Roboczej — „W trosce o Dom Ojczysty” — Maj nowohucki
— Zdrada Okrągłego Stołu — Bojkot wyborów — Amerykańskie tournée
— Powrót na suwnicę — Pomnik w Suchowoli .................................................. 353

9. Walka o niepodległość trwa
Czas przeszły niedokonany (1991–2010)
Reaktywacja WZZ — Przeciw nowej „Solidarności” — W poszukiwaniu
sprawiedliwości — „Prawda zawsze utoruje sobie drogę” — „Wałęsa
jest początkiem całego nieszczęścia” — Zniewagi Schlöndorffa — Dama
Orderu Orła Białego — Tragedia smoleńska ..................................................... 409

Drobna kobieta od wielkich spraw — Zamiast zakończenia ........................... 429

Ostatni lot dzielnego żołnierza Rzeczypospolitej…
Postscriptum ....................................................................................................... 435

Aneks: dokumenty
Nr 1. 1978 październik 9, Gdańsk — Notatka ppor. Bogdana Jaworskiego
z rozmowy z kontaktem służbowym „R” na temat Anny Walentynowicz
................................................................................................................ 441

Nr 2. 1978 listopad 13, Gdańsk — Notatka ppor. Jana Woronowicza z rozmowy
z kontaktem służbowym „BA” na temat Anny Walentynowicz ......... 444

Nr 3. 1979 styczeń 12, Gdańsk — Notatka kpt. Jerzego Frączkowskiego
z rozmowy z dyrektorem ds. pracowniczych Stoczni Gdańskiej im.
Lenina na temat Anny Walentynowicz .......................................................... 446
Nr 4. 1979 styczeń 17 — Notatka Prokuratury Wojewódzkiej w Gdańsku
na temat Anny Walentynowicz ...................................................................... 448

Nr 5. 1979 kwiecień 25, Gdańsk — Notatka służbowa ppor. Jana Woronowicza
z rozmowy z kontaktem służbowym „J.W.” na temat Anny
Walentynowicz .............................................................................................. 450
Nr 6. 1979 maj 23, Gdańsk — Meldunek operacyjny ppłk. Jana Ciechanowicza
na temat Anny Walentynowicz sporządzony na podstawie informacji
pochodzącej z podsłuchu pokojowego w ramach SOR krypt.
„Suwnicowa” ................................................................................................. 452
Nr 7. 1979 lipiec 17, Gdańsk — Meldunek operacyjny Wydziału III „A”
KW MO w temat Anny Walentynowicz sporządzony w ramach SOR
krypt. „Suwnicowa” ...................................................................................... 454
Nr 8. 1980 marzec 25, Gdańsk — Meldunek kpt. Zygmunta Borowskiego
na temat zatrzymania Anny Walentynowicz w przededniu pogrzebu
działacza Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża Tadeusza
Szczepańskiego .............................................................................................. 457
Nr 9. 1980 kwiecień 10, Gdańsk — Notatka służbowa sporządzona przez
ppłk. Zenona Ringa dotycząca zachowania Anny Walentynowicz na
terenie Stoczni Gdańskiej im. Lenina ............................................................ 460
Nr 10. 1980 maj 29, Gdańsk — Notatka służbowa sporządzona przez por.
Marka Rogowskiego dotycząca skargi Anny Walentynowicz skierowanej
do Prokuratury Wojewódzkiej w Gdańsku .............................................. 461
Nr 11. 1980 czerwiec 9, Gdańsk — Notatka służbowa por. Zbigniewa
Byszko ze spotkania z tajnym współpracownikiem ps. „Gryf” na temat
Anny Walentynowicz .................................................................................... 462

Nr 12. [1980 sierpień 14], 1980 sierpień 21, Gdańsk — Komunikat Wydziału
„B” KW MO w Gdańsku z obserwacji bramy nr 2 Stoczni Gdańskiej
im. Lenina w pierwszym dniu strajku ................................................... 464

Nr 13. 1980 sierpnia 18, Gdańsk — Fragment notatki służbowej sierż. Władysława
Stangreciaka z Wydziału Kryminalnego KW MO w Gdańsku
dotyczący Anny Walentynowicz ........................................................................ 466
Nr 14. 1980 sierpnia 22, Gdańsk — Fragment szyfrogramu zastępcy
Komendanta Wojewódzkiego MO ds. SB w Gdańsku płk. Sylwestra
Paszkiewicza do Dyrektora Gabinetu MSW dotyczący Anny Walentynowicz
........................................................................................................ 467

Nr 15. 1980 listopad 28, Gdańsk — Arkusz ewidencyjny przeznaczonej
do internowania Anny Walentynowicz .......................................................... 468

Nr 16. 1980 grudzień 2, Gdańsk — Szyfrogram Wydziału III „A” KW
MO w Gdańsku w sprawie stosowania aresztu tymczasowego wobec
Anny Walentynowicz w latach 1979–1980 ................................................... 471

Nr 17. 1981 kwiecień 6, Warszawa — Fragment analizy materiałów i informacji
zebranych przez Wydział III „A” KW MO w Gdańsku na temat
sytuacji w NSZZ „Solidarność” ......................................................................... 472

Nr 18. 1981 kwiecień 6, Gdańsk — Notatka służbowa ze spotkania z tajnym
współpracownikiem ps. „Cezar” ........................................................... 478

Nr 19. 1981 kwiecień 16, Konin — Stenogram ze spotkania zorganizowanego
przez działaczy NSZZ „Solidarność” w Koninie z Anną Walentynowicz
............................................................................................................ 481
Nr 20. 1981 maj 3, Gdańsk — Streszczenie dyskusji pomiędzy Różą
i Januszem Brzozowskimi a Joanną i Andrzejem Gwiazdami m.in. na temat
konfl iktu pomiędzy Anną Walentynowicz a Lechem Wałęsą sporządzone
na podstawie podsłuchu pokojowego .............................................................. 510

Nr 21. 1981 maj 14, Wrocław — Stenogram ze spotkania z Anną Walentynowicz
we wrocławskim Międzyzakładowym Komitecie Założycielskim
NSZZ „Solidarność” ............................................................................. 514

Nr 22. 1981 maj 22, Gdańsk — Fragment meldunku operacyjnego Wydziału
III „A” KW MO w Gdańsku sporządzony w oparciu o informacje
uzyskane przez ppor. Marka Aftykę na temat Anny Walentynowicz
w ramach SOR krypt. „Suwnicowa” ............................................................. 521
Nr 23. 1981 czerwiec 2, Gdańsk — Meldunek operacyjny Wydziału III
„A” KW MO w Gdańsku sporządzony w oparciu o informacje uzyskane
przez ppor. Marka Aftykę na temat Anny Walentynowicz w ramach
SOR krypt. „Suwnicowa” .............................................................................. 522
Nr 24. 1981 czerwiec 19, Gdańsk — Meldunek operacyjny Wydziału III
„A” KW MO w Gdańsku sporządzony w oparciu o informacje uzyskane
przez ppor. Marka Aftykę na temat Anny Walentynowicz w ramach
SOR krypt. „Suwnicowa” .............................................................................. 523
Nr 25. 1981 czerwiec 25, Gdańsk — Meldunek operacyjny Wydziału III
„A” KW MO w Gdańsku sporządzony w oparciu o informacje uzyskane
przez ppor. Marka Aftykę na temat Anny Walentynowicz w ramach
SOR krypt. „Suwnicowa” .............................................................................. 525

Nr 26. 1981 lipiec 7, Radom — Pismo przewodnie i informacja uzyskana
przez Wydział III KW MO w Radomiu od TW ps. „Karol” dotycząca
spotkania z Anną Walentynowicz w Poznaniu .............................................. 528

Nr 27. 1981 lipiec 7, Gdańsk — Meldunek operacyjny Wydziału III „A”
KW MO w Gdańsku sporządzony w oparciu o informacje uzyskane
przez ppor. Marka Aftykę na temat Anny Walentynowicz w ramach
SOR krypt. „Suwnicowa” .............................................................................. 532

Nr 28. 1981 lipiec 8, Gdańsk — Meldunek operacyjny Wydziału III „A”
KW MO w Gdańsku sporządzony w oparciu o informacje uzyskane
przez ppor. Marka Aftykę na temat Anny Walentynowicz w ramach
SOR krypt. „Suwnicowa” .............................................................................. 534

Nr 29. 1981 lipiec 17, Legnica — Szyfrogram ppłk. Leszka Puszczewicza
z Wydziału III „A” KW MO w Legnicy adresowany do naczelnika
Wydziału III „A” KW MO w Gdańsku w związku z planowaną wizytą
Anny Walentynowicz w Legnicy .................................................................. 536

Nr 30. 1981 sierpień 28 — Notatka służbowa starszego inspektora Wydziału
III „A” KW MO w Gdańsku z rozmowy przeprowadzonej
z działaczami NSZZ „Solidarność” Stoczni Gdańskiej Tomaszem
Moszczakiem i Alojzym Szablewskim .......................................................... 538
Nr 31. 1981 wrzesień 5, Gdańsk — Meldunek operacyjny Wydziału III
„A” KW MO w Gdańsku sporządzony w oparciu o informacje uzyskane
przez ppor. Marka Aftykę na temat Anny Walentynowicz w ramach
SOR krypt. „Suwnicowa” .............................................................................. 541
Nr 32. 1981 wrzesień 7, Gdańsk — Meldunek operacyjny Wydziału III
„A” KW MO w Gdańsku sporządzony w oparciu o informacje uzyskane
przez ppor. Marka Aftykę na temat Anny Walentynowicz w ramach
SOR krypt. „Suwnicowa” .............................................................................. 546

Nr 33. 1981 wrzesień 25, Gdańsk — Meldunek operacyjny Wydziału III
„A” KW MO w Gdańsku sporządzony w oparciu o informacje uzyskane
przez ppor. Marka Aftykę na temat Anny Walentynowicz w ramach
SOR krypt. „Suwnicowa” .............................................................................. 548
Nr 34. 1981 październik 8, Gdańsk — Meldunek operacyjny Wydziału III
„A” KW MO w Gdańsku sporządzony w oparciu o informacje uzyskane
przez ppor. Marka Aftykę na temat Anny Walentynowicz w ramach
SOR krypt. „Suwnicowa” .............................................................................. 550
Nr 35. 1981 październik 20, Gdańsk — Meldunek operacyjny Wydziału
III „A” KW MO w Gdańsku sporządzony w oparciu o informacje
uzyskane przez ppor. Marka Aftykę na temat Anny Walentynowicz
w ramach SOR krypt. „Suwnicowa” ............................................................. 552

Nr 36. 1981 październik 23, Warszawa — Sprawozdanie funkcjonariuszy
Departamentu III „A” MSW z pobytu służbowego w KW MO w Radomiu
i realizacji kombinacji operacyjnej przeciwko Annie Walentynowicz
z użyciem środka farmaceutycznego „Furosemidum” ......................... 554
Nr 37. 1981 listopad 11, Gdańsk — Meldunek operacyjny Wydziału III
„A” KW MO w Gdańsku sporządzony w oparciu o informacje uzyskane
przez ppor. Marka Aftykę na temat Anny Walentynowicz w ramach
SOR krypt. „Suwnicowa” .............................................................................. 556

Nr 38. 1982 luty 3, Gdańsk — Notatka służbowa ppor. Marka Aftyki dotycząca
udziału Anny Walentynowicz w strajku w Stoczni Gdańskiej
im. Lenina w dniach 14–16 XII 1981 r. ......................................................... 558

Nr 39. 1982 luty 20, Gdańsk — Charakterystyka działalności Anny
Walentynowicz za lata 1978–1981 ................................................................ 560

Nr 40. 1982 sierpień 31, Gdańsk — Notatka służbowa naczelnika Wydziału
Śledczego KW MO w Gdańsku mjr. Stefana Rutkowskiego na
temat Anny Walentynowicz ........................................................................... 562

Nr 41. 1982 listopad 14, Warszawa — Fragment stenogramu z rozmowy
z Lechem Wałęsą przeprowadzonej przez płk. Bolesława Klisia
i płk. Hipolita Starszaka w gmachu Naczelnej Prokuratury Wojskowej
w Warszawie .................................................................................................. 563

Nr 42. 1983 kwiecień 11, Gdańsk — Meldunek operacyjny Wydziału V
KW MO w Gdańsku sporządzony w oparciu o informacje uzyskane
przez por. Krzysztofa Więckowskiego od kontaktu służbowego „D.O.”
na temat Anny Walentynowicz w ramach SOR krypt. „Suwnicowa” ........... 565

Nr 43. 1983 kwiecień 22, Gdańsk — Meldunek operacyjny Wydziału V
KW MO w Gdańsku z informacją o przekazaniu SOR krypt. „Suwnicowa”
do dalszego prowadzenia przez Inspektorat 2 w Gdańsku ................. 567

Nr 44. 1983 grudzień 8, Gdańsk — Charakterystyka Anny Walentynowicz
sporządzona na potrzeby Wydziału III WUSW w Katowicach przez
funkcjonariusza Inspektoratu 2 WUSW w Gdańsku ppor. Stanisława
Piętę ............................................................................................................... 569

Nr 45. 1984 styczeń 19, Lubliniec — Stenogram z rozmowy przeprowadzonej
z Anną Walentynowicz w Zakładzie Karnym w Lublińcu przez
funkcjonariuszy SB kpt. Józefa Buraka i kpt. Andrzeja Czernysa ................ 574

Nr 46. 1984 styczeń 23, Warszawa — Raport z rozmowy, którą funkcjonariusze
SB przeprowadzili z Anną Walentynowicz w Zakładzie Karnym
w Lublińcu ..................................................................................................... 587

Nr 47. 1984 marzec 28, Gdańsk — Uzasadnienie dotyczące przedłużenia
eksploatacji podsłuchu pokojowego w mieszkaniu Anny Walentynowicz
................................................................................................................ 589

Nr 48. 1984 kwiecień 10, Gdańsk — Informacja Inspektoratu 2 WUSW
w Gdańsku dotycząca procesu karnego przeciwko m.in. Annie Walentynowicz
przed Sądem Rejonowym w Katowicach ...................................... 590
Nr 49. 1984 sierpień 13, Gdańsk — Informacja Inspektoratu 2 WUSW
w Gdańsku dla dyrektora Biura Studiów SB MSW dotycząca Anny
Walentynowicz .............................................................................................. 594

Nr 50. 1984 wrzesień 28, Gdańsk — Informacja sporządzona dla dyrektora
Biura Studiów SB MSW przez zastępcę kierownika Inspektoratu 2
WUSW w Gdańsku na podstawie podsłuchu pokojowego zainstalowanego
w mieszkaniu Joanny i Andrzeja Gwiazdów ........................................ 597

Nr 51. 1984 październik 24, Gdańsk — Informacja sporządzona dla dyrektora
Biura Studiów SB MSW przez zastępcę kierownika Inspektoratu
2 WUSW w Gdańsku na podstawie podsłuchu pokojowego zainstalowanego
w mieszkaniu Joanny i Andrzeja Gwiazdów, prezentująca
opinie na temat sprawy porwania ks. Jerzego Popiełuszki ............................ 601

Nr 52. 1984 październik 31, Gdańsk — Informacja sporządzona dla dyrektora
Biura Studiów SB MSW przez zastępcę kierownika Inspektoratu
2 WUSW w Gdańsku w ramach SOR krypt. „Emerytka” ..................... 603

Nr 53. 1984 listopad 2, Gdańsk — Informacja sporządzona dla dyrektora
Biura Studiów SB MSW przez zastępcę kierownika Inspektoratu 2
WUSW w Gdańsku w ramach SOR krypt. „Emerytka” ............................... 606

Nr 54. 1984 listopad 6, Gdańsk — Informacja sporządzona dla dyrektora
Biura Studiów SB MSW przez zastępcę kierownika Inspektoratu 2
WUSW w Gdańsku w ramach SOR krypt. „Emerytka” ............................... 607

Nr 55. 1984 grudzień 6, Piotrków Trybunalski — Informacja operacyjna
spisana ze słów tajnego współpracownika ps. „AL” w trakcie spotkania
odbytego dnia 29 XI 1984 roku w kawiarni „Jubileuszowa” w Piotrkowie
Trybunalskim, w którym uczestniczyli m.in. Andrzej Gwiazda,
Anna Walentynowicz i Adam Michnik ......................................................... 609

Nr 56. 1984 grudzień 7, Warszawa — Notatka służbowa sporządzona
w Wydziale III Departamentu V MSW w oparciu o SOR krypt. „Osa” ........... 616
Nr 57. 1985 styczeń 2, Gdańsk — Uzasadnienie dotyczące przedłużenia
eksploatacji podsłuchu pokojowego w mieszkaniu Anny Walentynowicz
................................................................................................................ 619

Nr 58. 1985 styczeń 7, Gdańsk — Informacja sporządzona dla dyrektora
Biura Studiów SB MSW przez zastępcę kierownika Inspektoratu 2
WUSW w Gdańsku w ramach SOR krypt. „Emerytka” ............................... 620

Nr 59. 1985 luty 21, Gdańsk — Informacja sporządzona dla dyrektora
Biura Studiów SB MSW przez kierownika Inspektoratu 2 WUSW
w Gdańsku w ramach SOR krypt. „Emerytka” ............................................. 622

Nr 60. 1985 luty 22, Gdańsk — Informacja sporządzona dla dyrektora
Biura Studiów SB MSW przez zastępcę kierownika Inspektoratu 2
WUSW w Gdańsku w ramach SOR krypt. „Emerytka” ............................... 624

Nr 61. 1985 marzec 6, Gdańsk — Informacja sporządzona dla dyrektora
Biura Studiów SB MSW przez zastępcę kierownika Inspektoratu 2
WUSW w Gdańsku w ramach SOR krypt. „Emerytka” ............................... 627

Nr 62. 1985 marzec 20, Gdańsk — Informacja sporządzona dla Biura Studiów
SB MSW przez kierownika Inspektoratu 2 WUSW w Gdańsku
w ramach SOR krypt. „Emerytka” ................................................................ 628

Nr 63. 1985 kwiecień 29, Gdańsk — Doniesienie tajnego współpracownika
o ps. „Krzysztof 2” ........................................................................................ 630

Nr 64. 1985 maj 21, Gdańsk — Doniesienie tajnego współpracownika
o ps. „Krzysztof 2” ........................................................................................ 640

Nr 65. 1985 maj 29, Gdańsk — Doniesienie tajnego współpracownika
ps. „Krzysztof 2” ........................................................................................... 646

Nr 66. 1985 wrzesień, Warszawa — Plan działań pogłębiających antagonizm
pomiędzy Anną Walentynowicz a Lechem Wałęsą sporządzony
w Biurze Studiów SB MSW .......................................................................... 650

Nr 67. 1985 wrzesień 12, Warszawa — Informacja sporządzona dla zastępcy
szefa WUSW ds. SB we Wrocławiu przez dyrektora Biura Studiów
SB MSW dotycząca planowanych działań pogłębiających antagonizm
pomiędzy Anną Walentynowicz a Lechem Wałęsą .......................... 652

Nr 68. 1985 październik 1, Gdańsk — Notatka służbowa dotycząca Anny
Walentynowicz sporządzona w Biurze Studiów SB MSW ........................... 654

Nr 69. 1985 październik 18, Warszawa — Plan działań w ramach kombinacji
operacyjnej o kryptonimie „Mieszko” opracowany w Biurze
Studiów SB MSW ......................................................................................... 658

Nr 70. 1985 październik 30, Warszawa — Analiza biografi i Anny Walentynowicz
napisanej przez Tomasza Jastruna i opublikowanej przez
Niezależną Ofi cynę Wydawniczą .................................................................. 660

Nr 71. 1985 listopad 14, Warszawa — Plan dalszych działań operacyjnych
skierowanych wobec Lecha Wałęsy i Anny Walentynowicz opracowany
przez Biuro Studiów SB MSW ...................................................................... 662

Nr 72. 1986 styczeń 26, Warszawa — Fragment oceny działalności Anny
Walentynowicz przygotowanej przez mjr. Władysława Drapsa z Biura
Studiów SB MSW ......................................................................................... 664
Nr 73. 1986 styczeń 23, Warszawa — Omówienie działalności Anny Walentynowicz
i kierunki prowadzonych przez SB działań operacyjnych ............. 665

Nr 74. 1986 marzec 11, Gdańsk — Meldunek wysłany do dyrektora Biura
Studiów SB MSW przez zastępcę kierownika Inspektoratu 2 WUSW
w Gdańsku dotyczący SOR krypt. „Emerytka” ............................................ 670

Nr 75. 1986 kwiecień 4, Gdańsk — Meldunek wysłany do dyrektora Biura
Studiów SB MSW przez zastępcę kierownika Inspektoratu 2 WUSW
w Gdańsku dotyczący SOR krypt. „Emerytka” ............................................ 672

Nr 76. 1986 kwiecień 5, Gdańsk — Plan działań opracowany w Inspektoracie
2 WUSW w Gdańsku w ramach SOR krypt. „Emerytka” .................... 674

Nr 77. 1986 kwiecień 7, Warszawa — Informacja sporządzona dla dyrektora
Departamentu IV MSW przez zastępcę dyrektora Biura Studiów
SB MSW ........................................................................................................ 678
Nr 78. 1986 maj 18, Głogowiec — Oświadczenie odczytane przez Annę
Walentynowicz w kościele w Głogowcu po zakończeniu protestu głodowego
.......................................................................................................... 679

Nr 79. 1986 maj 19, Warszawa — Załącznik do informacji dziennej dotyczący
zakończenia protestu głodowego w kościele w Głogowcu ................. 681

Nr 80. 1986 maj 28, Gdańsk — Meldunek dla dyrektora Biura Studiów SB
MSW sporządzony przez kierownika Inspektoratu 2 WUSW w Gdańsku
dotyczący sprawy operacyjnego rozpracowania krypt. „Emerytka” ............... 684

Nr 81. 1986 lipiec 9, Gdańsk — Meldunek dla dyrektora Biura Studiów SB
MSW sporządzony przez zastępcę kierownika Inspektoratu 2 WUSW
w Gdańsku dotyczący SOR krypt. „Emerytka” ............................................ 686

Nr 82. 1986 lipiec 15, Warszawa — Notatka opracowana w Biurze Śledczym
MSW dotycząca sprawy operacyjnego rozpracowania krypt.
„Emerytka” .................................................................................................... 688

Nr 83. 1986 wrzesień 24, Warszawa — Plan przedsięwzięć opracowany
w Biurze Studiów SB MSW dotyczący SOR krypt. „Emerytka” ................. 691

Nr 84. 1986 październik 21, Warszawa — Informacja dla naczelnika Wydziału
III WUSW w Bielsku–Białej dotycząca Anny Walentynowicz ............... 694

Nr 85. 1986 październik 23, Gdańsk — Meldunek dla naczelnika Wydziału
II Biura Studiów SB MSW sporządzony przez zastępcę kierownika
Inspektoratu 2 WUSW w Gdańsku dotyczący sprawy operacyjnego
rozpracowania krypt. „Emerytka” ................................................................. 696

Nr 86. 1986 listopad 10, Kraków — Meldunek dla naczelnika Wydziału
II Biura Studiów SB MSW sporządzony przez naczelnika Wydziału
IV WUSW w Krakowie w ramach odpowiedzi na zapytanie dotyczące
udziału Anny Walentynowicz w proteście głodowym organizowanym
w kościele w Krakowie–Bieżanowie ............................................................. 697

Nr 87. 1987 styczeń 30, Warszawa — Analiza materiałów dotyczących SOR
krypt. „Emerytka” wykonana w Wydziale II Biura Studiów SB MSW ............. 699

Nr 88. 1987 luty 2, Warszawa — Pismo zastępcy kierownika Wydziału II
Biura Studiów SB MSW do kierownika Inspektoratu 2 Wojewódzkiego
WUSW w Gdańsku dotyczące przekazania do archiwum materiałów
SOR krypt. „Emerytka” ................................................................................. 704

Nr 89. 1988 grudzień 1, Gdańsk — Załącznik do protokołu zdawczo-odbiorczego
Inspektoratu 2 WUSW w Gdańsku, w którym odnotowano
materiały operacyjne dotyczące Anny Walentynowicz ................................. 705

Aneks: Tabele i wykresy
Nr 1. Zatrzymani w Grudniu ’70 na terenie województwa gdańskiego
(w Gdańsku, Gdyni i Elblągu) ......................................................................... 59

Nr 2. Prezydium MKS, MKZ i NSZZ „Solidarność” Regionu Gdańskiego
(1980–1981) .................................................................................................. 162

Nr 3. Komitety Założycielskie i Międzyzakładowe Komitety Założycielskie
według województw oraz szacunkowa liczba członków NSZZ
„Solidarność” według stanu na 30 listopada 1980 r. ..................................... 208

Nr 4. Wyniki pracy operacyjnej SB i statystyka osobowych źródeł informacji
w strukturach NSZZ „Solidarność” (wg stanu na dzień 15 stycznia 1981 r.) ....... 220

Nr 5. Schemat organizacyjny regionu MKZ Gdańsk zatwierdzony na
posiedzeniu Prezydium w dniu 9 czerwca 1981 r. ........................................ 244

Nr 6. Struktura organizacyjna władz centralnych KKP NSZZ „Solidarność”
.............................................................................................................. 246

Nr 7. Działania operacyjne SB realizowane po wprowadzeniu stanu wojennego
(13 grudnia 1981 r. — 5 stycznia 1982 r.) w ramach operacji „Jodła”
(zatrzymanie i izolacja) i „Klon” (rozmowy z zatrzymanymi) ......................... 292

Nr 8. Tajni współpracownicy pionów operacyjnych Służby Bezpieczeństwa
(wydziały II, III, III „A”/V, III–1, III–2, IV, V, VI) w wybranych
województwach w latach 1975–1984 ............................................................ 294

Nr 9. Ewolucja strukturalno-personalna NSZZ „Solidarność” (1981–1989) .......... 383


Życie jak portret zbiorowy

OD AUTORA

„Czy istniała Anna Walentynowicz?” — pytał w 1990 r. reporter „Gazety Wyborczej”. Zdumiony przebiegiem uroczystości 10. rocznicy Sierpnia ’80 pisał: „W piątkowym koncercie »Solidarności«, transmitowanym z Gdańska, Anna Walentynowicz tylko mignęła na ekranie w Operze Leśnej, i to nie przy okazji »stoczniowej«, lecz w fi lmie z mszy odprawianej przez księdza Popiełuszkę. Andrzej Gwiazda, też z ekranu, zadał pytanie Jagielskiemu.
Żadne z tych nazwisk w czasie uroczystości nie padło. Są oni dziś przeciwnikami Wałęsy, nie uczestniczą w ofi cjalnym życiu publicznym. Większość nie rozpoznaje ich twarzy. Nikt z uczestników strajku, siedzących w Operze i wspominających dawne lata, nie przypomniał ich nazwisk. »Solidarność« faktycznie tworzy historię. Czy nie nazbyt orwellowską?”
1 Po dwudziestu latach od napisania powyższych słów niewiele się zmieniło, poza tym że Anna Walentynowicz do ostatnich chwil swojego życia nie cieszyła się dobrym słowem wpływowego środowiska „Gazety Wyborczej”, które w 1990 r. używało jej autorytetu do walki z Lechem Wałęsą. Walentynowicz, w obronie której 14 sierpnia 1980 r. zastrajkowali robotnicy Stoczni Gdańskiej im. Lenina, nie miała dobrej prasy. Kiedy zginęła w feralnym locie nr 101 do Smoleńska, mogliśmy nagle przeczytać w „Gazecie Wyborczej” piękne słowa Jerzego Borowczaka: „Nasza pani Ania kochana to społecznik, jakich mało,
ciepła i pogodna osoba zawsze broniąca słabszych”2. Ale jeszcze w 2008 r., kiedy organizowała konferencję poświęconą 30. rocznicy Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża, czołowy dziennik próbował ją rozliczać z niezaproszenia rzekomych współzałożycieli tej organizacji (m.in. Jerzego Borowczaka, Bogdana Borusewicza, Bogdana Lisa i Lecha Wałęsy)3. Seweryn Blumsztajn

--------------
1 Wiadomości różne i z ostatniej chwili..., „Gazeta Wyborcza”, 3 IX 1990, s. 8.
2 K. Katka, Anna Walentynowicz, „Gazeta Wyborcza”, 11 IV 2010 (wersja internetowa).
3 W. Czuchnowski, Wolne Związki, ino nasze, „Gazeta Wyborcza”, 3 IX 2008, s. 2; M. Wąs, Wyjcy
i feudałowie, „Gazeta Wyborcza”, 8 IX 2008, s. 2; D. Uhlig, PiS albo zagłada, „Gazeta Wyborcza”,
8 IX 2008, s. 1; P. Wroński, Uwaga! Nauczyciele IV RP, „Gazeta Wyborcza”, 8 IX 2008, s. 4. Nawet


18 ANNA SOLIDARNOŚĆ
-------------------------------------
nazwał jej inicjatywę „spektaklem nienawiści”, a takie upamiętnianie dziejów WZZ przyrównał do metod stosowanych przez bolszewików retuszujących zdjęcia i rozstrzeliwujących niewygodnych świadków historii4.
Znamienną cechą dokonującej się od roku 1989 „transformacji ustrojowej” była głównie polityczna i medialna, ale też wyraźnie dająca się zauważyć w opracowaniach o charakterze historycznym i naukowym zmiana hierarchii bohaterów walki z komunizmem. Ludzie uznawani od czasu Wielkiego Strajku w 1980 r. do rozpoczęcia rozmów o Okrągłym Stole za elitę przywódców społecznych zostali zasłonięci i zastąpieni przez członków „konstruktywnej opozycji”. Przez ostatnie dwadzieścia lat tacy ludzie jak Andrzej Gwiazda,
Anna Walentynowicz i garstka działaczy Wolnych Związków Zawodowych, poza Lechem Wałęsą, nieustannie przegrywali bitwę o pamięć i prawdę na temat antykomunistycznego ruchu oporu, Sierpnia ’80 i „Solidarności”.
W opracowaniach na temat drogi do Sierpnia ’80 rolę środowiska WZZ Wybrzeża traktowano marginalnie, nie doceniając jego wyjątkowości na mapie innych grup oporu5. Dotyczy to zresztą nie tylko WZZ, ale całej mozaiki trójmiejskiego ruchu oporu6. Jeśli nie liczyć jednej konferencji naukowej IPN


-----------
w opublikowanej niedawno pracy naukowej znalazła się nieodpowiadająca prawdzie informacja
o tym, że B. Borusewicz należał do inicjatorów WZZ Wybrzeża. Zob. Wstęp, [w:] Kryptonim „Gracze”.
Służba Bezpieczeństwa wobec Komitetu Obrony Robotników i Komitetu Samoobrony Społecznej
„KOR” (1976–1981), wybór, wstęp i opracowanie Ł. Kamiński i G. Waligóra, Warszawa
2010, s. 36. W przeszłości sam B. Borusewicz tak mówił o genezie WZZ w jednym z wywiadów:
„To Krzysiek Wyszkowski dał pomysł, że należy założyć Wolne Związki Zawodowe. (…) Krzysiek
Wyszkowski konsekwentnie parł do powołania WZZ-tów, ja byłem zdecydowanie przeciwny, bo
obawiałem się, że to będzie fi kcja. (…) Inicjatywa była Krzyśka Wyszkowskiego, którego Jacek
poparł. Przecież Kuroń nie organizował związków”. Dopytywany przez Janinę Jankowską o to,
kiedy ostatecznie przekonał się do idei WZZ, Borusewicz powiedział: „po 2–3 miesiącach. Jak zaczął
tu wychodzić »Robotnik Wybrzeża«, który kolportował informacje o WZZ-tach, i kiedy na to
hasło sami się zaczęli zgłaszać robotnicy”. Zob. Cicha legenda, rozmowa z B. Borusewiczem, [w:]
J. Jankowska, Portrety niedokończone. Rozmowy z twórcami „Solidarności” 1980–1981, wstęp,
kalendarium i przypisy oprac. A. Friszke, Warszawa 2003, s. 55–56.
4 S. Blumsztajn, Dlaczego to robicie, „Gazeta Wyborcza”, 8 IX 2008, s. 1; idem, Komentarz, „Gazeta
Wyborcza”, 3 IX 2008, s. 2. Rok później w podobnym duchu skrytykowano kolejną konferencję
zorganizowaną przez A. Walentynowicz w budynku Sejmu RP. Por. W. Szacki, Walentynowicz
rozlicza III RP, „Gazeta Wyborcza”, 12 XII 2009, s. 6.
5 Por. m.in. J. Karpiński, Wykres gorączki. Polska pod rządami komunistycznymi, Lublin 2001,
s. 397–403 [w kontekście WZZ, strajku w stoczni i „Solidarności” autor nie wymienił nawet nazwiska
A. Walentynowicz]. Wyjątkiem są książki oparte głównie na relacjach: L. Goodwyn, Jak
to zrobiliście? Powstanie Solidarności w Polsce, Gdańsk 1992; Z. Branach, Mit ojców założycieli.
Agonia komunizmu rozpoczęła się w Gdańsku, Bydgoszcz 2005.
6 Pierwszą próbą przełamania takiego sposobu traktowania dorobku przedsierpniowego ruchu
antykomunistycznego w Trójmieście były konferencje naukowe organizowane w połowie lat 90.
w Gdańsku z inicjatywy Instytutu Konserwatywnego im. E. Burke’a. Zob. Grudzień przed Sierpniem.
W XXV rocznicę wydarzeń grudniowych, pod red. L. Mażewskiego i W. Turka, Gdańsk 1996;
Opozycja antykomunistyczna w Gdańsku (1976–1980). O pomorskim modelu obrony czynnej, pod
red. L. Mażewskiego i W. Turka, Gdańsk 1995; „Solidarność” a wychodzenie Polski z komunizmu.


ŻYCIE JAK PORTRET ZBIOROWY 19
------------
poświęconej gdańskim WZZ (w 2003 r.), na nic się zdały protesty dawnych wolnych związkowców sprzeciwiających się „wymazywaniu WZZ-ów z historii” 7. Na dobrą sprawę znaczenie takich postaci jak Walentynowicz redukowano jedynie do faktu, że w 1979 r. podpisała Kartę Praw Robotniczych, była członkiem redakcji „Robotnika Wybrzeża” i została zwolniona z pracy w stoczni. Najczęściej jednak traktowano ją jako ostatni element łańcucha, który bezpośrednio doprowadził do wybuchu protestu w Stoczni Gdańskiej w sierpniu 1980 r.8 Powstanie „Solidarności” przypisywano już raczej wysiłkowi zbiorowemu, przesadnie eksponując wpływy KSS KOR wśród robotników9.Zapominano, że Sierpień ’80 i „Solidarność” były ideowym spadkiem Grudnia ’70, wprowadzonego w czyn przez środowisko WZZ, które w ramach Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego suwerennie sformułowało kluczowy postulat dotyczący wolnych związków i następnie zdołało go obronić nie tylko przed komunistami, ale również przed doradcami i lewicą korowską10.
Pomimo początkowej fascynacji środowiska warszawskiego postacią Anny Walentynowicz11 od wielu lat funkcjonuje ona raczej w jego kręgach


----------
Studia i artykuły z okazji XV rocznicy powstania NSZZ „Solidarność”, pod red. L. Mażewskiego
i W. Turka, Gdańsk 1995.
7 Chodzi m.in. o protest, jaki w związku z konferencją naukową zorganizowaną przez warszawski
Oddział IPN w 2002 r. na temat „opozycji politycznej 1976–1980” wystosowali Joanna Duda-
-Gwiazda, Anna Walentynowicz, Andrzej Gwiazda i Krzysztof Wyszkowski. Zob. J. Eisler, Wstęp,
[w:] Co nam zostało z tych lat… Opozycja polityczna 1976–1980 z dzisiejszej perspektywy, red.
J. Eisler, Warszawa 2003, s. 16.
8 J. Eisler, Zarys dziejów politycznych Polski 1944–1989, Warszawa 1992, s. 159; A. Friszke,
Opozycja polityczna w PRL 1945–1980, Londyn 1994, s. 572 i 575; A. Paczkowski, Strajki, bunty,
manifestacje jako „polska droga” przez socjalizm, Poznań 2003, s. 109.
9 A. Friszke, „Solidarność” 1980–1981, [w:] J. Jankowska, op. cit., s. 13–15. O wiele bliższą prawdy
wersję przedstawił Andrzej Friszke w popularnej książce: Losy państwa i narodu 1939–1989, Warszawa
2003, s. 368. Jest pewnym paradoksem, że podobnie jak w latach 80. czynili to komuniści, pisząc o „siłach
antysocjalistycznych” skupionych wokół KSS KOR, które chciały wykorzystać masy robotnicze do
obalenia ustroju, tak i obecnie przesadnie wyolbrzymia się wpływ środowiska KOR na powstanie WZZ
i wybuch strajków w sierpniu 1980 r. Por. W. Góra, Polska Ludowa 1944–1984. Zarys dziejów politycznych,
Lublin 1986, s. 563–568; E. Jarecki, Stocznia Gdańska im. Lenina. Życie społeczno-polityczne
w latach 1945–1984, Warszawa 1985, s. 211; D. Cecuda, Leksykon opozycji politycznej 1976–1989,
Warszawa 1989, s. 44. Na temat kluczowej roli środowiska WZZ w organizacji strajku w Stoczni Gdańskiej
i sformułowaniu postulatów wspominają natomiast: J. Holzer, Solidarność 1980–1981. Geneza
i historia, Paryż 1984, s. 93; A. Paczkowski, Pół wieku dziejów Polski, Warszawa 2005, s. 309; A. Dudek,
Z. Zblewski, Utopia nad Wisłą. Historia Peerelu, Warszawa — Bielsko-Biała 2008, s. 274.
10 Nie jest zapewne przypadkiem, że w przypływie szczerości Adam Michnik wyznał przed laty,
że „Solidarność” powstała „bez nas i przeciw nam, ale cały czas uważaliśmy, że było to nasze dziecko.
Nieślubne”. Cyt. za: L. Mażewski, Idea wolnych związków zawodowych w latach 1970–1980,
[w:] Grudzień przed Sierpniem. W XXV rocznicę wydarzeń grudniowych, pod red. L. Mażewskiego
i W. Turka, Gdańsk 1996, s. 164.
11 J. Kuroń, Gwiezdny czas. „Wiary i winy” dalszy ciąg, Londyn 1991, s. 63; J.J. Lipski, KOR.
Komitet Obrony Robotników, Komitet Samoobrony Społecznej, wstęp A. Friszke, oprac. G. Waligóra,
Warszawa 2006, s. 343 i 345.

20 ANNA SOLIDARNOŚĆ
 -------------------------------
jako kłopotliwa ikona Sierpnia ’80. Wprawdzie wprost nie kwestionuje się dzisiaj jej zasług i znaczenia dla Sierpnia ’80, ale nie traktuje się jej integralnie, oddzielając w zasadzie to, co symboliczne (mała kobieta w sweterku rozmawia ze stoczniowcami w sierpniu 1980 r.), od tego, co rzeczywiste, stanowiące o wyjątkowości i sile jej postaci (szczerość buntu, odwaga, bezkompromisowa walka o ideały, niezgoda na publiczne kłamstwo, represje). Stąd też tak chętnie od lat prezentuje się jej fotografi e z Sierpnia ’80 i kadry z filmu Robotnicy ’80, zapominając, iż jest to jedynie ważny, ale jednak fragment jej bogatej biografi i, która ani nie zaczęła się, ani też nie skończyła w sierpniu 1980 r. Ale nawet Sierpień prezentuje się w sposób zniekształcony, pomijając rolę Anny Walentynowicz w uratowaniu strajku 16 sierpnia i proklamowaniu
zupełnie nowego, bo solidarnościowego protestu. Kiedy po trzech dniach Komitet Strajkowy z Lechem Wałęsą na czele zakończył strajk, miała ona odwagę stanąć na drodze robotników, którzy opuszczali stocznię. Wspólnie z Aliną Pienkowską wzywała do kontynuowania strajku solidarnościowego z innymi
zakładami Trójmiasta. „To ta akcja, ten straceńczy czyn prostej robotnicy stał się czynnikiem decydującym o losach Sierpnia ’80 i najnowszej historii Polski” — mówił podczas uroczystości jej 80. urodzin Krzysztof Wyszkowski12.
Dlatego mamy prawo określać ją mianem „Anny Solidarność”.
Bliższe poznanie życia Anny Walentynowicz pozwala zrozumieć jej postawę, zachowania i decyzje, które traktowane są przez wielu jako kontrowersyjne.
Walka o kształt pomnika Poległych Stoczniowców, konsekwentna obrona braci Kowalczyków13, konfl ikt z Lechem Wałęsą, krytyka kompromisów z komunistami czy surowa ocena III Rzeczpospolitej są jedynie częścią publicznej działalności Walentynowicz, ale równocześnie są logiczną wypadkową całej życiowej drogi, która tworzy jej pełną biografi ę. Już przed trzydziestoma laty Jerzy Surdykowski zauważył to, co było oczywiste w środowisku WZZ, że nawet najbardziej dyskusyjne decyzje Anny Walentynowicz są odbiciem jej postawy życiowej, w której nie ma miejsca na pragmatyczny kompromis z kłamstwem, na jakikolwiek fl irt z niesprawiedliwością. Stąd w jej życiu tyle paradoksów — wierząca w hasła komunizmu „Hanka Proletariuszka” staje się krnąbrną obrończynią praw robotniczych i rzeczniczką pokrzywdzonych; ikona Sierpnia i matka „Solidarności” zostaje zepchnięta na margines życia organizacyjnego Związku przez kolegów ze




 ------------------------------

12 K. Wyszkowski, Anna Solidarność. Przemówienie wygłoszone podczas obchodów 80. rocznicy
urodzin Anny Walentynowicz w dniu 15 VIII 2009 r. w Pałacu Prezydenckim w Warszawie, mps,
w zbiorach autora.
13 Zob. aneks źródłowy (dokument nr 19). Szerzej na temat sprawy Jerzego i Ryszarda Kowalczyków
zob. J. Wegner, Bez świadków obrony. Historia Jerzego i Ryszarda Kowalczyków, Kraków
2008.




ŻYCIE JAK PORTRET ZBIOROWY 21
-------------------------------------------
stoczniowej „Solidarności”; Anna Walentynowicz — symbol robotniczego buntu wobec komunizmu — wraca w wolnej Polsce do pracy w stoczni, by zyskać wyższy przelicznik emerytalny, gdyż nie stać jej na wykup recept.
Oto cena, którą Anna Walentynowicz zawsze płaciła za swoją uczciwość.
Na tym właśnie polegać ma jej cała „kontrowersyjność”, ale i niemożność zwycięstwa, o której pisał Surdykowski: „W stoczni weszła na akumulatorowy wózek i powiedziała po prostu, że już jest. Podczas strajku ludzie z miasta przynosili pieniądze, rozmaite dary, trzeba było się tym zająć — więc się zajęłam. Tyle jej roli. A teraz chce po prostu nazwać jawnie, po imieniu, po nazwisku i zasługach ludzi, którzy im pomagali przed strajkiem i przed Sierpniem, którzy pomagali zorganizować się, nie być tylko atomami tłumu. Więc nazwać ich, podziękować publicznie, przede wszystkim to. Ale już jej ktoś kładzie do uszu, że to niepolitycznie, że lepiej by pomilczała. A ona milczeć nie chce. Więc mówi. I dlatego przegrywa”14.

Niezwykle trudno, a czasem nawet ryzykownie podjąć próbę opisania najnowszych kart polskich dziejów. Uwaga ta dotyczy głównie ostatnich dwóch dekad Polski Ludowej, a zwłaszcza historii polskiego ruchu antykomunistycznego. Kilkanaście lat temu mój Nauczyciel i Mistrz — Roman Wapiński, wiedziony naukową i społeczną intuicją, proroczo zapowiadał poważny konfl ikt pomiędzy świadkami historii a historykami, którzy odważą się prowadzić studia nad Sierpniem ’80 i „Solidarnością”15. Wiemy, że ta przestroga spełnia się na naszych oczach szczególnie w ostatnich latach. O historię najnowszą spierają się już nie tylko świadkowie, badacze, ale nawet politycy, którzy winą za taki stan obciążają historyków odsłaniających niewygodne i niepożądane „białe plamy” polskich losów16. „Wszyscy świadkowie kraksy samochodowej są zgodni, iż do niej doszło, ale ich opinie dotyczące przebiegu kolizji są już nader często rozbieżne” — pisał Wapiński, dowodząc ponadto, że trudność pisania na ten temat polega przede wszystkim na tym, że


----------------------------
14 J. Surdykowski, Notatki gdańskie, Londyn 1982, s. 81.
15 R. Wapiński, Przed i po sierpniu. Oczekiwania, spełnienia i zawody, [w:] Sierpień ’80. Co pozostało
z tamtych dni?, praca zbiorowa pod red. J. Kulasa, Gdańsk 1996, s. 108.
16 W związku z publikacjami na temat przeszłości agenturalnej Lecha Wałęsy premier Donald
Tusk groził historykom: „Chcę zaapelować do pracowników IPN i historyków, aby nie nadużywali
środków publicznych, bo nie będą mogli ich w przyszłości używać, jeśli tak to będzie dalej wyglądało”.
Zob. W. Czuchnowski, M. Sandecki, Tusk wściekły na IPN po książce o Wałęsie, „Gazeta Wyborcza”,
31 III 2009. Szerzej na temat zagrożenia dla wolności słowa i swobody badań naukowych
w ostatnim czasie zob. m.in. S. Cenckiewicz, Sprawa Lecha Wałęsy, Poznań 2008, s. 229–354;
idem, Śladami bezpieki i partii. Studia. Źródła. Publicystyka, Łomianki 2009, s. III–XXX.


22 ANNA SOLIDARNOŚĆ
-------------------------------
„żyjemy ciągle w atmosferze, którą Sierpień stworzył”17. To prawda. W tym sensie uwaga gdańskiego uczonego dotyczy również i mnie, gdyż w latach 80. dorastałem w niezwykłej atmosferze nieustannych demonstracji, strajków, protestów szkolnych, meczów Lechii Gdańsk, na których skandowano hasła „Precz z komuną”, Mszy za Ojczyznę w kościele św. Brygidy, manifestacji poparcia dla Lecha Wałęsy pod jego blokiem mieszkalnym, Mszy papieskiej na rodzinnej Zaspie w 1987 r. O Annie Walentynowicz usłyszałem
po raz pierwszy w 1980 r. Później widywałem ją na uroczystościach religijnych i manifestacjach, po 1989 r. znacznie częściej w tramwajach i na ulicy Grunwaldzkiej w centrum Gdańska–Wrzeszcza. Historia ludzi Sierpnia ’80 i trójmiejskiej „walki z komuną” jest ważną częścią mojej pamięci. Mieszkańcy Trójmiasta są rzeczywiście przesiąknięci atmosferą Sierpnia ’80, tak samo jak starsze pokolenia gdynian, sopocian i gdańszczan są naznaczone doświadczeniem Grudnia ’70, Marca ’68 czy II wojny światowej. Nie może to jednak oznaczać, że o tym wszystkim nie należy pisać do czasu, aż pokolenie pamiętających zastąpi pokolenie obojętnych. Do tego zresztą Wapiński nie namawiał, gdyż często prowadził studia na temat wydarzeń, które sam dobrze pamiętał. Wiedział, że historyk ma narzędzia, które pozwalają mu zobiektywizować wykład dziejów. „Jest jego koniecznym obowiązkiem poznawać źródła, w nich śledzić prawdy, w nich stan ludzkości, ducha miejsca i czasu” — pisał Joachim Lelewel. „Bez znajomości źródeł będzie badacz zniewolony zawierzyć cudzemu oku — przestrzegał — stanie się przetwórcą obcych uwidzeń, nie zaś wyjaśniaczem prawdy: głos jego będzie przystrojony, nie tylko w kształt czasu, w którym sam pisze, ale na tenże sposób przeinaczy czasy, o których pisze, i stanie się niewiernym”18. Od kilku lat nosiłem się z zamiarem napisania książki o Annie Walentynowicz. Pierwotnie miał to być jedynie poprzedzony krótkim wprowadzeniem tom źródeł na temat jej inwigilacji przez SB. Z czasem, pod wpływem wyników szerokiej kwerendy archiwalnej związanej z projektowaną książką na temat trójmiejskiego oporu społecznego w ostatnich dwóch dekadach PRL, pomyślałem, że warto pokusić się o jej pełną biografi ę. Nie było to zadanie łatwe. Postać Walentynowicz stała się symboliczna za życia, jest zbyt wielka i „wkomponowana” w zasygnalizowane wcześniej spory, żeby historyk, który jej rolę dziejową poznał, mógł bez żadnych oporów odpierać pokusę upiększania biografi i, pomijania niektórych faktów, wreszcie przyjmowania

---------
17 R. Wapiński, Przed i po sierpniu…, s. 108. Na ten sam problem zwracał uwagę Adam Leszczyński: Jaką historię „Solidarności” lat 1980–1981 warto napisać? Zarys projektu badawczego,
„Pamięć i Sprawiedliwość”, nr 2 (4), 2003, s. 69.
18 Historycy o historii. Od Adama Naruszewicza do Stanisława Kętrzyńskiego 1775–1918, zebrał,
wstępem i komentarzem opatrzył M.H. Serejski, Warszawa 1963, s. 105–106.




ŻYCIE JAK PORTRET ZBIOROWY 23
-------------------------------------------------
jej opowieści jako własnej narracji historycznej. Dlatego pisanie tej książki wymagało szczególnej dyscypliny, nieulegania emocjom, zachowania naukowego obiektywizmu. Od pierwszych słów tej książki starałem się dochować wierności zasadom naukowego warsztatu, choć nie mnie wypada przecież
oceniać, z jakim skutkiem. Nie ukrywam jednak, że rzadka to w doświadczeniu historyka sytuacja, że naukowe zasady i osobiste doświadczenie żywej, legendarnej postaci mogą się ze sobą spotkać, aby zaowocować naukową biografi ą niepisaną przecież „na klęczkach”. Mój osobisty stosunek do Walentynowicz będzie na pewno zauważalny w zakończeniu i podsumowaniu książki. W kontekście tragedii z 10 kwietnia 2010 r. i historii tej książki nawet w pracy naukowej trudno ukryć emocje. Uznałem, że najlepszą metodą zaprezentowania biografi i Anny Walentynowicz będzie formuła biografi i pretekstowej — erudycyjnej, analitycznej i informacyjnej, kreślącej portret człowieka nie tylko na tle konkretnej epoki, ale również środowiska pracowniczego czy grupy społeczno-politycznej19.
Poszczególne etapy życia Walentynowicz splatają się z losami Polaków w XX wieku, bo, jak słusznie zauważył już ćwierć wieku temu Tomasz Jastrun, jej biografi a to „przypowieść o losie człowieka i całego narodu”20.
W oczywisty sposób dotyczy to przede wszystkim życia w Polsce Ludowej, w „powracającym do Macierzy” Gdańsku, z jego stocznią, robotniczym klimatem, traumą i pamięcią Grudnia ’70, zorganizowanym ruchem antykomunistycznym, otwartym buntem w Sierpniu ’80 i oporem społecznym w dekadzie Jaruzelskiego.
Biografi a Anny Walentynowicz jest swoistym studium przypadku — traktuje o opresyjności totalitarnego państwa, którego poszczególne organy i instytucje zgodnie współdziałały ze sobą, by poskromić niepokorną
operatorkę urządzeń dźwigowych w Stoczni Gdańskiej im. Lenina.
Książka opowiada także o jej trudnym dzieciństwie po stracie rodziców i brata, zaraz po tym jak Niemcy i Związek Sowiecki dokonały agresji na Polskę.
Jej późniejsze przeżycia — niewolnicza praca ponad siły, przemoc fizyczna i głód — miały swój wpływ na krótkotrwałą wiarę Anny Lubczyk w komunistyczne hasła budowy sprawiedliwego świata i nowej Polski. Dlatego opisuję jej aktywność w Związku Młodzieży Polskiej, udział w Festiwalu Młodych Bojowników o Pokój w Berlinie i działalność w Lidze Kobiet.
Wiele miejsca poświęcam jej życiu osobistemu i pracy w stoczni. Jednakże w swoim podstawowym założeniu książka nie jest wyłącznie próbą zbalansowania niedostatecznej wiedzy na temat Walentynowicz, jej drogi


 ----------------------
19 T. Kulak, Biografi styka a badanie kultury politycznej, [w:] Dzieje kultury politycznej w Polsce
od schyłku XIX wieku do roku 1939, pod red. R. Wapińskiego, Gdańsk 1981, s. 16–17.
20 T. Jastrun, Życie Anny Walentynowicz, Warszawa 1985, s. 3.



24 ANNA SOLIDARNOŚĆ
--------------------------------
życiowej, poglądów i politycznych wyborów, ale jest również rekonstrukcją historii wydarzeń i środowisk, w których aktywnie uczestniczyła. Nie ma biografi i Walentynowicz bez Stoczni Gdańskiej, Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża, Sierpnia ’80 i „Solidarności”. Nie ma jej również bez środowiska Joanny i Andrzeja Gwiazdów, których poglądy Walentynowicz podzielała i przyjmowała często za własne. Niniejsza książka stała się dla mnie pretekstem do przybliżenia działalności WZZ (1978–1980), przebiegu strajku w Stoczni Gdańskiej w sierpniu 1980 r., pomysłów politycznych Jacka Kuronia, który w pierwszych dniach września 1980 r. przybył do Gdańska i zamieszkał u Walentynowicz, walki o przywództwo w rodzącym się Związku, różnych aspektów historii gdańskiej „Solidarności” (1980–1981), podziałów w trójmiejskim podziemiu (1982–1989) i środowisk sprzeciwiających się polskiej wersji pierestrojki (1989–1990). Na dobrą sprawę każdy z tych wątków wymaga odrębnego studium, ale wciąż nie ma zbyt wielu chętnych, by się tym zająć. Postanowiłem choćby w niewielkiej części tę lukę wypełnić, wykorzystując zgromadzone źródła i dotychczasową literaturę przedmiotu21. Prezentację wyników swoich badań uzupełniłem dziewięcioma tabelami i wykresami, które ukazują m.in. skalę represji po Grudniu ’70, ewolucję strukturalno-personalną regionalnych i krajowych władz „Solidarności” (1980–1989) oraz działania operacyjne tajnych służb PRL wobec Związku.
Konstrukcja pracy jest naturalna i wynika z chronologicznej prezentacji kolejnych etapów życia bohaterki. Jednak w ramach poszczególnych rozdziałów przyjąłem układ chronologiczno-rzeczowy. Swojej opowieści nie kończę jednak na ostatnich chwilach PRL. Zdecydowałem się opisać losy Walentynowicz w wolnej Polsce (1990–2010), choć w nieco skrótowej formie, uznając, że najważniejsza była jej aktywność w okresie PRL. Uzupełnieniem biografi i Walentynowicz jest zamieszczony w drugiej części książki aneks źródłowy, który ukazuje kilkanaście lat jej inwigilacji i prześladowania przez Służbę Bezpieczeństwa. Fragmentem tej samej opowieści o Annie Walentynowicz jest jej konflikt z Lechem Wałęsą. Do pewnego stopnia są to przecież biografi e równoległe, niezwykle silnie ze sobą powiązane. Zwłaszcza działalności Walentynowicz w „Solidarności” nie sposób opisać bez przybliżenia relacji Walentynowicz z Wałęsą. Próby jej usunięcia z Prezydium MKZ, zakaz publicznych wypowiedzi, a także późniejsze pozbawienie mandatu na zjazd regionalny i krajowy NSZZ „Solidarność” są wypadkową jej konfl iktu z Wałęsą. Ma on zresztą szerszy kontekst i nie jest wyłącznie konfliktem personalnym czy ambicjonalnym

--------------------
- 21 Szczegółową bibliografię zamieszczono na końcu książki.



ŻYCIE JAK PORTRET ZBIOROWY 25
--------------
nym. Wpisuje się w walkę o wpływy w „Solidarności”, spory ideowe i ocenę związkowego przywództwa Wałęsy przez „gwiazdozbiór” (Joannę i Andrzeja Gwiazdów oraz ich zwolenników), Jacka Kuronia, Jana Rulewskiego, Andrzeja Słowika i wielu innych. Tło tych konfl iktów obecne jest na kartach niniejszej książki, przez co jej pretekstowość znacznie wykracza poza sprawy regionalne, splatając się w ten sposób z dziejami ogólnokrajowymi. To właśnie dla podkreślenia owej pretekstowości biografi i Anny Walentynowicz
zdecydowałem się na podtytuł książki - Życie i działalność Anny Walentynowicz na tle epoki (1929–2010).
Pierwszą i jak dotąd jedyną próbę naszkicowania sylwetki Anny Walentynowicz podjął Tomasz Jastrun. W wydanej jeszcze w podziemiu książce zatytułowanej Życie Anny Walentynowicz22 autor zrekonstruował kolejne etapy jej życia. Opierając się na relacji tytułowej bohaterki, Jastrun nie unikał spraw tak wówczas drażliwych, jak konfl ikt z Lechem Wałęsą czy prowokacje bezpieki związane z agenturalną przeszłością lidera „Solidarności”23.
Anna Walentynowicz doczekała się zaledwie kilku większych szkiców biografi cznych i biogramów. Bodaj najważniejsze z nich wyszły spod pióra Jerzego Surdykowskiego24, Tomasza Jastruna25, Piotra Adamowicza26 i Jarosława Szarka27. Wśród wielu tekstów poświęconych Walentynowicz dominują
jednak formy dziennikarskie (reportażowe), a w wypadku książek naukowych i źródłowych zwięzłe notki biografi czne. Wiele w nich błędów, przeinaczeń, niedomówień, a nawet emocjonalnych i dyskredytujących opinii, żeby odwołać się tylko do biogramu Walentynowicz zamieszczonego w edycji pism zebranych Kuronia, w którym określono ją mianem zwolenniczki „skrajnej prawicy”28.



-------------------------
22 T. Jastrun, Życie Anny Walentynowicz, Warszawa 1985.
23 T. Jastrun zainteresował się biografi ą A. Walentynowicz już w latach 1980–1981. Przygotował
kilka artykułów jej poświęconych, które częściowo złożyły się później na książkę. Jeden z maszynopisów
wpadł w ręce SB. Zob. AIPN BU, 0248/75, t. 1, T. Jastrun, Pani Ania, mps, materiał
zakwestionowany przez SB w 1981 r., k. 151–172.
24 J. Surdykowski, Kobieta z marmuru, [w:] idem, Notatki gdańskie…, s. 77–82.
25 Anna Walentynowicz: życiorys, oprac. T. Jastrun, „Tygodnik Solidarność”, nr 9, 1981, s. 9.
26 P. Adamowicz, Anna Walentynowicz, [w:] Opozycja w PRL. Słownik biografi czny 1956–89,
t. 3, pod red. J. Skórzyńskiego, Warszawa 2006, s. 289–291. Przedruk: Słownik dysydentów. Czołowe
postacie ruchów opozycyjnych w krajach komunistycznych w latach 1956–1989, t. 1, Warszawa
2007, s. 710–713.
27 J. Szarek, Sztandar polskiego Sierpnia (Anna Walentynowicz), [w:] M. Korkuć, F. Musiał,
J. Szarek, Po dwóch stronach barykady PRL. Towarzysze, zdrajcy, bohaterowie, niezłomni, Kraków
2007, s. 296–306.
28 Kuroń. Opozycja. Pisma polityczne 1969–1989, Warszawa 2010, s. 217.


26 ANNA SOLIDARNOŚĆ
---------------
W literaturze popularnej i naukowej działalność Anny Walentynowicz nie znalazła większego zainteresowania, chociaż należy przyznać, że liczni autorzy wspominają o niej przy okazji opisu przedsierpniowego ruchu antykomunistycznego, strajków w 1980 r., „Solidarności” i podziemia lat
80.29 Również wśród licznych publikacji źródłowych brakuje dokumentów odnoszących się bezpośrednio do działalności Walentynowicz. Mam tu na myśli przede wszystkim wybory źródeł proweniencji partyjno-policyjnej, w których jedynie się o niej wzmiankuje30. Dwa ważne artykuły źródłowe dotyczące w całości działań SB wobec Walentynowicz opublikował piszący te słowa31. Niezwykle cenny dla odtworzenia aktywności Walentynowicz podczas sierpniowego strajku jest natomiast opublikowany przez Andrzeja Drzycimskiego i Tadeusza Skutnika zapis stenografi czny negocjacji MKS z komisją rządową32.
Na szczęście biograf Anny Walentynowicz dysponuje jej wspomnieniami i licznymi relacjami pamiętnikarskimi. Mam tu na myśli przede wszystkim opracowane przez Annę Baszanowską dwa wydania wspomnień zatytułowanych Cień przyszłości33. Stały się one później podstawą wydania skróconej wersji
tej książki34. Z wielu wywiadów prasowych i radiowo-telewizyjnych oraz relacji pamiętnikarskich Walentynowicz za najbardziej wartościowe uznałem te, których udzielała ona w latach 1980–1981 (opisywała w nich działalność w WZZ, strajk i aktywność w „Solidarności”) oraz w latach 1982–1989 (wspo-

 -----------------------
29 Zob. m.in. W. Giełżyński, L. Stefański, Gdańsk. Sierpień 80, posłowie W. Markiewicz, Warszawa
1981; G. Nawrocki, Polak z Polakiem, Warszawa 1990; M. Grocki, Konfi denci są wśród nas…,
Warszawa, b.d.; A. Friszke, Opozycja polityczna w PRL…; J. Holzer, Solidarność 1980–1981…;
S. Cenckiewicz, Stocznia Gdańska im. Lenina w sierpniu 1980 r. w optyce i działaniach Służby Bezpieczeństwa,
[w:] Dla władzy. Obok władzy. Przeciw władzy. Postawy robotników wielkich ośrodków
przemysłowych w PRL, red. J. Neja, Warszawa 2005, s. 136–145; J.R. Sielezin, Płaszczyzna
konfrontacji politycznej między „Solidarnością” a władzą w latach 1980–1981, Wrocław 2005;
P. Zyzak, Lech Wałęsa. Idea i historia. Biografi a polityczna legendarnego przywódcy „Solidarności”
do 1988 roku, Kraków 2009.
30 Zob. m.in. Opozycja demokratyczna w Polsce w świetle akt KC PZPR (1976–1980). Wybór dokumentów,
wybór, wstęp i oprac. Ł. Kamiński i P. Piotrowski, przedmową opatrzył W. Wrzesiński,
Wrocław 2002; Narady i telekonferencje kierownictwa PZPR w latach 1980–1981, oprac., wybór
i przygotowanie do druku M. Jabłonowski, W. Janowski i W. Władyka, Warszawa 2004; G. Majchrzak,
Kontakt operacyjny „Delegat” vel „Libella”, Warszawa 2009.
31 S. Cenckiewicz, P. Gontarczyk, „Pani nigdy nie będzie w encyklopedii”. Stenogram z rozmowy
przeprowadzonej z Anną Walentynowicz w Zakładzie Karnym w Lublińcu 19 stycznia 1984 r. przez
funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa, „Arcana”, nr 83, 2008, s. 34–55 [przedruk: S. Cenckiewicz,
Śladami bezpieki i partii. Studia. Źródła. Publicystyka, Łomianki 2009, s. 563–587]; S. Cenckiewicz,
„Ograniczyć jej możliwości poruszania się”. O niedoszłym planie podtrucia Anny Walentynowicz
przez funkcjonariuszy MSW, „Debata”, nr 2 (29), 2010, s. 18–21.
32 A. Drzycimski, T. Skutnik, Gdańsk. Sierpień ’80. Rozmowy, Gdańsk 1990.
33 A. Walentynowicz, A. Baszanowska, Cień przyszłości, Gdańsk 1993; idem, Cień przyszłości,
Kraków 2005.
34 A. Walentynowicz, Moja Solidarność, Wrocław 2007.


ŻYCIE JAK PORTRET ZBIOROWY 27
 ----------------------------------------------
mnienia z internowania, represje, działalność podziemna)35. Są one w mniejszym stopniu nacechowane jej wiedzą, doświadczeniami i poglądami ukształtowanymi już w wolnej Polsce. Specyfi ka źródeł relacyjnych jako podstawy wiedzy historycznej nakazuje rzecz jasna zachowanie wobec nich szczególnej strożności36. Dlatego gdziekolwiek było to możliwe, starałem się je weryfikować, wykorzystując do tego inne relacje (w tym także wywołane37), ale przede wszystkim źródła dokumentacyjne. Zasada ta dotyczy zresztą również
pozostałych źródeł wspomnieniowo-relacyjnych, które licznie wykorzystałem w książce. Myślę tu np. o pamiętnikach i artykułach wspomnieniowych Bogdana Borusewicza, Joanny i Andrzeja Gwiazdów, Andrzeja Kołodzieja, Ewy Kubasiewicz, Jacka Kuronia, Waldemara Kuczyńskiego, Jana Lityńskiego, Karola Modzelewskiego, Jana Olszewskiego, Tadeusza Szczudłowskiego, Lecha Wałęsy, Krzysztofa Wyszkowskiego, Lecha Zborowskiego38. Ważnym źródłem wiedzy o tym, jak na przestrzeni lat postrzegano Annę Walentynowicz, jest niewydana drukiem książka Pawła Rabieja Kto się boi Anny Walentynowicz? z 1992 r.39 Podstawą pracy Rabieja była opowieść Walentynowicz uzupełniona o relacje Anny Boguckiej-Skowrońskiej, Jerzego Borowczaka, Bogdana Borusewicza, Wiesława Chrzanowskiego, ks. Franciszka Cybuli, ks. Henryka Jankowskiego, Lecha Kaczyńskiego, Jacka Kuronia, Alojzego Szablewskiego, Kazimierza Świtonia, Lecha Wałęsy, Krzysztofa Wyszkowskiego i Henryka Wujca. Zaletą książki Rabieja jest przede wszystkim odwołanie się do pamięci osób, które dystansowały się od poglądów i działalności Walentynowicz. Podstawą źródłową mojej książki są jednak archiwalia. Za najważniejsze


------------------------------
35 Wśród nich szczególnie cenne wydają się m.in. Krzyknęłam, że to nieprawda, z Anną Walentynowicz
rozmawia Teresa Celestyńska, „Robotnik”, nr 49, 15 V 1980; Relacja Anny Walentynowicz,
zebrał W.J. Dąbrowski, [w:] „Punkt 12. Almanach gdańskich środowisk twórczych”, Gdańsk
1980; NAC, sygn. 33–T–4992, Rozmowa z A. Walentynowicz na temat jej działalności w WZZ,
data emisji w radiu 9 IX 1980 r.; ibidem, sygn. 33–T–4911, Dialogi i zbliżenia, audycja M. Bajer
i J. Jankowskiej, data emisji w radiu 25 IX 1980 r.; Ludzie może nie są źli… Z Anną Walentynowicz
rozmawia Hanna Krall, „Tygodnik Powszechny”, nr 2, 11 I 1981; Opowiada Anna Walentynowicz,
[w:] Gdańsk. Sierpień 1980. Rozmowy Komisji Rządowej w Stoczni Gdańskiej (23–31 sierpnia
1980 r.), Warszawa 1981; T. Jastrun, op. cit.; Robotnicy ’80, fi lm dokumentalny, Wytwórnia Filmów
Dokumentalnych, Warszawa 1980; Anna Proletariuszka, fi lm dokumentalny M. Ciecierskiego
i S. Grünberga, Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa Telewizyjna i Teatralna w Łodzi, 1981.
36 W interesujący sposób pisał o tym problemie Adam Leszczyński: Anatomia protestu. Strajki
robotnicze w Olsztynie, Sosnowcu i Żyrardowie, sierpień–listopad 1981, Warszawa 2006, s. 11–39.
Bardzo ciekawą analizę stronniczości źródeł relacyjnych i pamiętnikarskich przedstawili Carol Tavris
i Elliot Aronson w książce Błądzą wszyscy (ale nie ja), Sopot — Warszawa 2008, s. 71–95.
37 Wykaz relacji znajduje się w bibliografi i.
38 Zob. w bibliografi i dział: „Dzienniki, pamiętniki, wspomnienia i wywiady”.
39 P. Rabiej, Kto się boi Anny Walentynowicz?, mps, w zbiorach rodziny A. Walentynowicz. Na
temat perypetii związanych z pracą P. Rabieja nad tą książką zob. rozdział: „Walka o niepodległość
trwa”. Czas przeszły niedokonany (1991–2009).


28 ANNA SOLIDARNOŚĆ
 -------------------------------
uważam spuściznę prywatną Anny Walentynowicz, archiwalia zgromadzone w Archiwum Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” w Gdańsku (m.in. kolekcje dotyczące działalności MKS, MKZ/Zarządu Regionu NSZZ „Solidarność” w Gdańsku, władz krajowych NSZZ „Solidarność”, konfl iktu Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” Stoczni Gdańskiej z Walentynowicz, zbiory audiowizualne), Archiwum Państwowym w Gdańsku (m.in. zespół akt KW PZPR i NSZZ „Solidarność” w Gdańsku), archiwum zakładowym Stoczni
Gdańskiej SA (m.in. akta osobowe Walentynowicz), Biurze Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów IPN w Warszawie (np. akta z rozpracowania Walentynowicz w ramach spraw o kryptonimie „Suwnicowa” i „Emerytka”, KSS KOR, władz krajowych NSZZ „Solidarność”, Jacka Kuronia), Oddziałowym Biurze Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów IPN w Gdańsku (np. różne materiały śledcze, prokuratorskie i operacyjne dotyczące Walentynowicz, rozpracowania uczestników Grudnia ’70, „ochrony operacyjnej”
Stoczni Gdańskiej im. Lenina, WZZ Wybrzeża, strajków w sierpniu 1980 r., NSZZ „Solidarność” w Gdańsku, akta osobowe funkcjonariuszy) oraz Oddziałowym Biurze Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów IPN w Katowicach (sprawa śledcza Walentynowicz). Ponadto korzystałem z zasobów
Archiwum Akt Nowych w Warszawie (akta KC PZPR), Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych (akta Ambasady PRL w Waszyngtonie), Archiwum Ośrodka KARTA w Warszawie (różne materiały dotyczące Walentynowicz, „Solidarność” — narodziny ruchu, kolekcja akt Jacka Kuronia40), Archiwum Państwowego w Gdańsku Oddział w Gdyni (np. akta Zarządu Wojewódzkiego ZMP, Komitet Zakładowy PZPR Stoczni Gdańskiej im. Lenina), Oddziałowego Biura Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów IPN
w Białymstoku, Krakowie, Łodzi, Poznaniu i Wrocławiu (różne materiały operacyjne SB) oraz Narodowego Archiwum Cyfrowego w Warszawie (audycje radiowe poświęcone Walentynowicz). Istotne dla wyjaśnienia jednej z kontrowersji okazały się dokumenty przesłane przez Muzeum Narodowe we Wrocławiu (Panorama Racławicka). Dzięki uprzejmości i pomocy Bogdana Musiała mogłem również skorzystać z raportu konsula sowieckiego w Gdańsku na temat strajku sierpniowego, który przechowywany jest w Rosyjskim Państwowym Archiwum Historii Najnowszej w Moskwie (Rossijskij Gosudarstwiennyj Archiw Nowiejszej Istorii).
Odmówiono mi natomiast możliwości skorzystania z dokumentacji parafialnej w kościele pw. Najświętszego Serca Jezusowego w Gdańsku–Wrzeszczu41.


 --------------------------
40 Ze względu na zastrzeżenie rodziny J. Kuronia nie mogłem skorzystać z jego tzw. dzienników
pokładowych.
41 List elektroniczny kancelarii parafi alnej do S. Cenckiewicza, Gdańsk, 6 II 2010.


ŻYCIE JAK PORTRET ZBIOROWY 29
------------------------------------------
W pracy nad książką korzystałem również ze zbiorów audiowizualnych (filmów, audycji radiowych i nagrań amatorskich) i zasobów internetowych.
Obfi cie korzystałem także z prasy — ofi cjalnej (m.in. „Czas”, „Dziennik Bałtycki”, „Głos Stoczniowca”), ale przede wszystkim z drugoobiegowej (m.in. „Robotnik”, „Robotnik Wybrzeża”, „Biuletyn Informacyjny”, „Strajkowy Biuletyn Informacyjny Solidarność”, „Głos”, „Krytyka”, „Tygodnik Mazowsze”, „Poza Układem”, „Solidarność Walcząca”) i związkowej (np. „Biuletyn Informacyjny Komitetu Założycielskiego Niezależnych Samorządnych Związków Zawodowych Stoczni Gdańskiej im. Lenina”, „Serwis Informacyjny
MKZ NSZZ Solidarność Gdańsk”, „Solidarność. Pismo MKZ NSZZ Solidarność z siedzibą w Gdańsku”, „Magazyn Informacyjny »Solidarność« Politechniki Gdańskiej”, „Rozwaga i Solidarność”).

Moja książka nie powstałaby, gdyby nie pomoc wielu osób. Szczególne podziękowania należą się Annie Walentynowicz , która nie tylko udostępniła mi swoje prywatne zbiory, ale również poświęciła mi wiele czasu, wykazując się przy tym niezwykłą wręcz cierpliwością. Z niezwykłym bólem odnotowuję fakt, że nie doczekała ona tej książki. Za dyskusję nad poszczególnymi fragmentami książki, uwagi i dobre słowo bardzo dziękuję również Annie Baszanowskiej.
Za wszelką okazaną pomoc, dotarcie do źródeł i wskazówki archiwalne serdeczne podziękowania składam: Witoldowi Bagieńskiemu, Adamowi Chmieleckiemu, Mirosławowi Golonowi, Piotrowi Gontarczykowi, Arkadiuszowi Kazańskiemu, Marzenie Kruk, Januszowi Kurtyce , Ewie Kusz, Rafałowi Leśkiewiczowi, Zbigniewowi Nawrockiemu, Karolinie Pokwickiej, Justynie Skowronek, Mateuszowi Smolanie, Marcinowi Węglińskiemu, Barbarze i Piotrowi Wierzbickim, Grzegorzowi Wołkowi i Radosławowi Żydonikowi.
Swoje zbiory udostępniło mi także wiele osób. Przede wszystkim bez przeszkód mogłem korzystać ze spuścizny zgromadzonej przez Annę Walentynowicz.
W różnych okresach mojej pracy nad książką, publikacjami, prasą oficjalną i podziemną, drukami ulotnymi, dokumentami, zbiorami audiowizualnymi i fotografi cznymi podzielili się ze mną: Anna Baszanowska, Zygmunt Błażek, Bogdan Borusewicz, Krzysztof Brożek, Andrzej Butkiewicz , Marek Ciecierski, Danuta i Andrzej Ciskowie, Magdalena i Marek Czachorowie, Stanisław Fudakowski, Janina Jankowska, Marek Jastrzębski, Łukasz Kamiński, Jan Karandziej, Karol Krementowski, Zenon Kwoka, Antoni Macierewicz, Bogdan Musiał, Janina Natusiewicz-Mirer , Radosław Pe30


ANNA SOLIDARNOŚĆ
 --------------------------
terman, Piotr Pizło, Andrzej Runowski, Lech Sobieszek, Małgorzata Sokołowska, Cecylia Szczepańska, Józef Śreniowski, Janusz i Piotr Walentynowicz, Krzysztof Wyszkowski, Ewa Zając, Jerzy Zalewski, Lech Zborowski i Zdzisław Złotkowski. Bez pomocy tych osób moja książka byłaby znacznie
uboższa. Wszystkim bardzo dziękuję.
Pierwotnie moją książkę miał opublikować Instytut Pamięci Narodowej w serii wydawniczej „Dokumenty”. We wstępnych pracach nad tomem źródeł poświęconych Annie Walentynowicz brali udział: Anna Świtalska-Jopek (redakcja), Marcin Węgliński (opracowanie) i Przemysław Wójtowicz (edycja).
Ich praca została wykorzystana w aktualnej wersji aneksu dokumentacyjnego.
Za ten wkład moim byłym współpracownikom z Oddziałowego Biura Edukacji Publicznej IPN w Gdańsku serdecznie dziękuję.
Za wszystkie uwagi jestem również wdzięczny recenzentowi książki — prof. Tadeuszowi Kisielewskiemu z Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy.
Książki w takim kształcie nie byłoby, gdyby nie wysiłek Wydawców, dlatego składam słowa wdzięczności i podziękowania Tadeuszowi Zyskowi i Janowi Grzegorczykowi.

Aneks źródłowy składa się z 89 dokumentów. Są to w większości typowe dokumenty operacyjne SB z rozpracowania Anny Walentynowicz w latach 1978–1988 (m.in. stenogramy z podsłuchów, doniesienia agentów i notatki służbowe). Wśród publikowanych materiałów znalazły się również fragmenty zapisów stenografi cznych z publicznych wystąpień Anny Walentynowicz oraz stenogramy z posiedzeń regionalnych i krajowych struktur NSZZ „Solidarność” odnoszące się do jej osoby. W kilku dokumentach znalazły się
informacje mające charakter intymny — dotyczą one stanu zdrowia Walentynowicz, przebytych przez nią chorób i operacji. Publikuję je po konsultacji z panią Anną, która zawsze podkreślała w rozmowach ze mną, że osoby publiczne nie powinny niczego ukrywać ze swojej przeszłości, a zwłaszcza dokumentacji zebranej na ich temat przez tajne służby PRL. Poza wszystkim dokumenty te ukazują również przestępczy i represyjny charakter komunistycznej bezpieki.
Na potrzeby niniejszej publikacji w prezentowanych dokumentach ujednolicono formę zapisów (np. TW zamiast „t.w.” i „t. w.”) oraz dokonano niezbędnych poprawek stylistyczno-interpunkcyjnych i ortografi cznych.
Uzupełnieniem zaprezentowanych w książce dokumentów jest również dołączona płyta CD z archiwalnym nagraniem spotkania Anny Walentynowicz z działaczami wrocławskiej „Solidarności” w dniu 14 maja 1981 r.







ŻYCIE JAK PORTRET ZBIOROWY 31

Przedstawiając czytelnikowi ogólny obraz wysiłków Walentynowicz na rzecz niepodległości Polski, zarówno autor, jak i Wydawca pragnęli przybliżyć żywą postać bohaterki. Okazją do tego stało się odnalezienie w Archiwum Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” wspomnianego nagrania. Utrwalenie głosu Anny Walentynowicz, ukazanie jej emocji oraz charakterystycznego dla tamtego czasu sposobu widzenia spraw związanych z WZZ i „Solidarnością” legły u podstaw decyzji o dołączeniu do książki płyty z nagraniem spotkania z 1981 r. Czynimy tak bez względu na fakt, że wiele z wypowiadanych wówczas przez Annę Walentynowicz opinii (m.in. na temat Jacka Kuronia i genezy WZZ) w późniejszym czasie zostało przez nią samą zrewidowanych, a przez historyków wyjaśnionych (również na kartach niniejszej książki).



=========================================================================

Solidarność. 

Przewodniczący Regionu Gdańskiego Krzysztof Dośla, nie chce przywrócić godności Anny Walentynowicz, bezprawnie pozbawionej 01.04.1981 r. 

Uniemożliwiono jej działania w strukturach Solidarności.

Polecam autorski film dokumentalny  Wincentego Koman

Solidarnosc_Anna Walentynowicz

HAŃBA!

Ci którzy Ją wyrzucili dziś urządzają akademii, na których brylują jako ci co to rzekomo komunę razem z TW Bolkiem obalili, a wcześniej byli fanatycznymi bojówkarzami TW Bolka, która m.in. dokonała bandyckiej pacyfikacji protestu drukarzy w MKZ w Gdańsku.